همان گونه که روش، شیوه و ماهیت کار کردن در ۵۰ سال گذشته دگرگونی‌های فراوانی داشته، طراحی و چهارچوب‌های محیط کار هم فراوان دگرگون شده و ما در این نوشته به بررسی تاریخچه‌ی طراحی محیط کار می‌پردازیم.
در گذشته چهره‌ی محیط کار پر بود از افرادی با پیراهن سپید و شلوار (برای آقایان) و تایپیست‌ها، که محیط کار طبیعتن برای کارکرد بدین شکل ساخته و طراحی شده بود؛ اما امروزه ما با داشتن گوشی‌های هوشمند و تبلت و رایانه که به ما در بالا رفتن میزان و کارایی که می‌توانیم انجام دهیم و داشته باشیم کمک فراوان کرده و همچنین اجازه‌ی دوراکاری به ما داده، باز هم طبیعتن چهره‌ی محیط کارمان دگرگون شده.
امروزه دفترهای کار بیشتر به ارزش و شناسه‌ی فرهنگی هر سازمان اهمیت داده و طراحی آن با تمرکز به ساخت محیط کاری با محوریت افراد و اشخاص آن سازمان و افزایش کارایی و بهره‌وری و بالا بردن سلامت کارکنان پرداخته است.
اما بیایید با هم نگاهی به تاریخچه‌ی طراحی محیط کار بیاندازیم
نخستین طراحی‌های دفتر کار:
نشانه‌های به جا مانده بیانگر این موضوع هستند که نخستین دفترهای کاری در روم باستان برپا شده بودند که هدف از آن‌ها برپایی انجام برخی کارهای دفتری مشخص بوده است که برای سال‌های فراوانی این گونه از محیط‌های کتر نیز برپا بودند؛ این روند تا سده‌ی ۱۸ میلادی دنباله داشت تا این که نخستین دفترهای اداری با تعریف‌های امروزی راه‌اندازی شدند.
در این سده همگام با گسترش امپراتوری بریتانیا در دنیا و نیاز آن کشور برای داد و ستد بین بخش‌های گوناگون این امپراتوری در سراسر دنیا و همچنین کشورهای دیگر، نخستین دفتر در سال ۱۷۲۶ در شهر لندن و با نام «دفتر نیروی دریایی» آغاز به کار کرد که کارکرد آن مدیریت امور اداری (کاغذبازی‌‌های) نیروی دریایی و محل برگزاری جلسه‌های این نیرو و برخی کارهای هم‌پیوند بود که امروز روز هم این ساختمان با همین کارکرد کماکان پابرجاست.
داشتن و ساخت چنین دفتری از سوی کمپانی هند شرقی (شرکت استعمارگر شبه قاره‌ی هند) دنبال شد و این شرکت در سال ۱۷۲۹ ساختمانی که کارکرد دفتر مرکزی و همچنین کلوپی برای کارکنان ساکن لندن این شرکت را داشت در لندن راه‌اندازی کرد.
با برپایی این ساختمان و دفترهای کار، ما شاهد نخستین آیین‌نامه در گزارش رسمی دولت بریتانیا برای موضوع جانمایی دفترهای کار هستیم که در متن زیر می‌خوانیم:
” برای کارهای تخصصی، نیاز به بودن اتاق‌های جداگانه برای کارکنان تحصیل کرده برای تمرکز کردن آن‌ها و این که کسی مزاحم فکر کردنشان نشود نیاز است؛ اما برای دیگر کارکنانی که کارهای روزمره و اداری (مکانیکی) انجام می‌دهند، نشستن در یک اتاق همراه با یک سرپرست هم‌پیوند با کارشان مناسب خواهد بود “
پیدایش محیط‌های کاری باز و شیوه‌ی تیلوریسم:
دفترهای کار آغازین از نگاه همگامی با دانش روز خودشان و به کارگیری و تاکید بر بهره‌برداری از فضا بسیار توانمند و مناسب بودند؛ طراحی محیط کار آن‌ها به گونه‌ای بود که کارکنان فراوانی در ردیف‌های بسیار در کنار هم در یک سالن نشسته و سرپرست و مدیرشان نیز در یک دفتر در همان سالن به شیوه‌ای که به همه اشراف داشته باشد، جای می‌گرفت.
این دست محیط‌های اداری و کاری که در آغاز سده‌ی ۲۰ بسیار هوادار داشت، از سوی یک مهندس مکانیک به نام «فرنک تیلور» پایه‌گزاری شد که به دنبال بیشینه کردن کارایی فضای کار صنعتی بود. مشکل و نقطعه ضعف این طرح، اهمیت ندادن به شرایط کاری کارکنان و فضای کاری آن‌ها بود، تنها توجه وی به بالا بردن کارایی فضای در اختیار برای کارفرمایان صرف می‌شد و بس.
در همین حال، ساخت آسمان‌خراش‌ها در شهرهای گوناگون آمریکا و برخی مناطق بریتانیا برای جای دادن شرکت‌ها به همراه کارکنان فراوان آن‌ها آغاز شده بود. این سازه‌های بزرگ معماری در سایت در دسترس قرار گرفتن الکتریسیته و تهویه و تلگراف بودند که امکان ساخت در شهر یافته و دیگر نیازی به برپایی دفتر و محیط‌های کار در کنار کارخانه‌ها نبود.
همچنین پدید آمدن بالابر و سازهای فلزی در کنار موارد بالا بود که نوید دورانی متفاوت از گذشته و نو در طراحی فضاهای کاری را می‌داد که منجر به پدید آمدن روش و قانون‌های نوینی در این زمینه شد.
فرگشت محیط‌های کار در طبقه‌های یکدست و بزرگ:
در همین حال که ساخت و به کارگیری آسمان‌خراش‌های بلند و تجاری روز به روز در حال گسترش بودند، محیط‌های کار درون آن‌ها نیز به ترکیبی از سالن‌های بزرگ کاری و برخی اتاق‌های خصوصی برای مدیران تبدیل می‌شدند که در کنارشان تایپیست‌ها و گاهی آبداخانه و کارکنان آن را همراه داشتند.
این فرگشت و ترکیب اتاق و سالن‌های کاری که اشاره شد، نخستین بار از سوی شخصی به نام «فرنک لوید رایت» برای شرکت «جانسن وکس» در سال ۱۹۳۹ طراحی شد. این طراحی با هدف بالا بردن کارایی همه‌ی کارکنان شرکت از جمله ۲۰۰ مسول فروش شرکت طراحی شده بود؛ در طراحی این محیط برای نخستین بار به کارگیری نور مناسب (نه مانند گذشته محیط‌های کم نور) و فضاهای دارای سیستم گرمایشی و به کارگیری چوب پنبه در سقف برای جذب بازتاب صدا پیش‌بینی شده بود.
شرکت «جانسن وکس»
در گراماگرم توجه روز افزون شرکت‌های گوناگون به طراحی دفاتر خود و ملموس شدن اثر آن‌ها در پرستیژ و جلوه‌ی شرکت و تاثیرشان در کارایی کارکنان بود که با پدید آمدن جنگ جهانی دوم ناگهان همگی بازایستاد.
پس از پایان جنگ جهانی دوم، طراحی محیط کار بار دیگر وارد دوره‌ی نوینی با نام «بورلن‌شفت – Burolandschaft» شد.
:Burolandschaft
در آغاز ۱۹۶۰ بود که توجه به نیازهای کارمندان و تامل آن‌ها با هم مورد توجه واقعی در طراحی محیط کار قرار گرفت.
این روش طراحی با اقتباس از یک اصل طراحی آلمانی به نام «بورلن‌شفت» به معنی دفتر همراه با چشم‌انداز (Office Landscape) نامیده شد که در آغاز از آن در اروپای شمالی استقبال شده و کم‌کم در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفت.
در این شیوه نشان کمتری از یک محیط کاری خشک و بی‌روح نمایان بود و به محل‌هایی برای برگزاری جلسه‌های کاری و جمع شدن کارکنان در کنار هم اهمیت بیشتری داده می‌شد. در نتیجه‌ی آن محیط‌های کار بسیار بیشتر رویکردی اجتماعی و در کنار هم پیدا کردند که در آن همکاری گروه‌های کاری گوناگون امکان‌پذیر می‌شد، همچنین این روش چیدمان به همکاری بین گروه‌های گوناگون کاری با مدیریت‌های متفاوت در کنار هم کمک شایانی می‌کرد؛ به گونه‌ای که «بورلن‌شفت» را مادر طراحی محیط‌های کار امروزی می‌نامند.
محیط‌های کاری کارکرد محور:
با پیشرفت سیستم «بورلن‌شفت» شرکت‌ها به سمت طراحی محیط‌های کاری با محوریت کارکرد مناسب با خود گام نهادند؛ این محیط‌های کار دارای فضای کاری منعطف‌تر و آزادی بیشتر برای هر شخص و در کنار آن فضای خصوصی بالاتر بودند.
ویژگی اینچنین طراحی محیط کاری، یک فضای دوتایی برای هر شخص بود که باعث بالاتر رفتن فضای مورد نیاز و همان‌گونه که اشاره شد انعطاف بیشتر در انجام کارهای دستی بود. در کنار تکید بسیاری که به داشتن اتاق جلسه‌ها در شرکت برای برگزاری جلسه و برخورد و تامل بیشتر کارکنان با یکدیگر می‌شد، بزرگتر شدن فضای کاری هر شخص به کمتر شدن تامل نیروی کار با هم و کمتر دیدن یکدیگر می‌انجامید.
با ورود بیشتر خانم‌ها به محیط‌های کار شرکتی و اداری در دهه‌ی ۷۰، برخی دگرگونی‌های ریز دیگری در این محیط‌های بیشتر مردانه پدید آمدند؛ با ورود خانم‌ها نیاز به فضای خصوصی بیشتر احساس می‌شد. همچنین بسیاری از کارکنان خانم خواهان یک پوشش در جلوی میز خود بودند (چون پوشش رسمی خانم‌ها در آن هنگام دامن بود) که دربرگیرنده‌ی یک تکه تخته در جلوی میز کار و پاهایشان می‌شد؛ تا جایی که در این زمینه یک مقاله با تیتر: آیا شما به دختر خود اجازه‌ی کار در یک دفتر با فضای کار باز و سالن را می‌دهید!؟؟، در سال ۱۹۶۸ انجامید.
در گذر زمان، این محیط‌های کاری کارکرد محور به جایی رسیدند که هر شخص دارای یک محیط کار با سه دیواره‌ی عمودی بود که مرز محیط هرکس را مشخص می‌کرد و در این محدوده هرکس مجاز به شخصی سازی آن بود. این شیوه و طراحی بود که پیش‌درآمدی شد بر فضای کاری مکعبی شکل در سال ۱۹۸۰.
فضای کاری مکعبی شکل:
در دسترس و ارزان بودن دیواره‌های شکل‌پذیر و در کنار آن تمرکز بر کاهش هزینه‌های طراحی و برپایی محیط کار بود که نقشی کلیدی در طراحی فضاهای کاری نوین در ۱۹۸۰ را بازی کردند.
در این بازه‌ی زمانی بود که طراحی محیط کار که در حال سپری کردن روندی روبه بهتر شدن بود از مسیر خود منحرف شده و چیدمان به سمت این‌که تا جای ممکن باید محیط کار فشرده‌تر و کم‌جاتر را برپا کرد پیش رفت که این دوران را شاید بتوان خسته‌کننده و کسل‌آورترین دوره‌ی طراحی محیط‌های کاری به حساب آورد.
«رابرت پراست» که در برپایی و به‌کارگیری این دست محیط‌های کار نفش پررنگی را داشته در این‌باره می‌گوید:
“ زمینه‌ی کاری همه سازمان و شرکت‌ها پیشرفته و هوشمند نیست، بسیاری از شرکت‌ها دارای انبوهی از کارکنانی با نیازهای اداری و دفتری یکسان و شبیه به هم هستند که مکعب‌هایی یکسان و جهنمی را پدید می‌آورند “
این دست طراحی محیط کار در کمال ناباوری تا ۲ دهه دنباله داشت تا آن‌که با پیشرفت‌های فن‌آوری و ورود رایانه‌ها باعث شد شرکت‌ها بار دیگر در این طراحی‌های خسته کننده و خشک بر پایه‌ی محوریت کارکنان و انسان بازنگری کنند.
طراحی محیط کار و جایگاه فن‌آوری:
با پیشرفت فن‌آوری و انجام بسیاری از کارها از دور و بدون نیاز به یک محیط و بستر ثابت و مشخص، طراحی محیط کار بسیار دگرکون شد.
با تحرک‌پذیر و جایجایی کارها مشخص شد کارکنان در هرجایی می‌توانند با نشستن پای رایانه کار خود را انجام دهند و دیگر نیاز چندانی به داشتن یک یا چند میز مشخص و ثابت نیست؛ دیدن کسانی که در کافه و رستوران و خانه در حال انجام کار هستند بسیار عادی شده امروزه و شرکت‌ها نیز (به دلیل سودمند این روش برایشان) بیشتر به این سمت پیش می‌روند و به کارگیری یک میز معمولی در محیط کار که هرکس در هر جای آن که خالی است می‌‌تواند نشسته و کار خود را انجام دهد بسیار طبیعی است.
پیشرفت فن‌آوری و در نتیجه شرکت‌های فن‌آور محور باعث شکل گرفتن محیط‌های کاری شادتر و پویاتر همراه با عادت‌های کاری تازه مانند فضاهای کاری گوناگون با رنگ‌بندی‌های فراوان که در آن کارکنان اجازه‌ی کار در هر کدام که می‌پسندند را می‌دهد.
امکان برقراری ارتباط بی‌سیم بین کارکنان و خلاصه شدن انجام بسیاری از کارها در رایانه و همچنین موجود بودن نمایشگر و تخته‌های الکترونیکی در بخش‌های گوناگون شرکت، انعطاف فراوانی در انجام کار را به همه داده و همچنین الگوی به‌کارگیری وسایل سرگرمی مانند کنسول‌های بازی، میز پینگ‌پونگ، دارت و … را در محیط‌های کار به یک روند عاری تبدیل کرده.
روند امروزه‌ی طراحی محیط کار:
با پیشرفت روزافزون محیط کار و شیوه‌ی طراحی آن، فضاهای کاری امروزی هر چه بیشتر به فضاهایی مانند خانه تبدیل می‌شوند؛ به کارگیری رنگ‌های گرم، نوپردازی‌های دلپذیر و مبل‌های نرم از نمادهای این‌گونه طراحی‌ها هستند. همچنین توجه هر چه بیشتر به آسایش و سلامت کارکنان پیوسته در مرکز این طراحی جای دارد؛ چون شرکت‌ها دریافته‌اند که محیط کار وسیله‌ی بسیار مهمی در بالابردن انگیزه و کارایی کارکنان است و مناسب بودن آن باعث افزایش کارایی و آشکار شدن هرچه بیشتر استعداد کارکنان شرکت در یک فضای رقابتی می‌شود.
همان‌گونه که در هر موضوعی، یک روند از جایی آغاز شده و به پایان می‌رسد، توجه به فضاهای کاری همراه با نگاه به گیاه و محیط سبز بسیار افزایش پیدا کرده است و شرکت‌ها در حال به کارگیری برخی از نمادهای فضای بیرون در درون شرکت‌های خود هستند؛ این تجربه در سایه‌ی پیشرفت در به‌کارگیری بهتر نور طبیعی و هوای تازه و در برخی موارد بهره‌برداری از دیوارهای سبز در شرکت‌ها است.
همگام با شکل‌گیری تاریخچه‌ی طراحی فضاهای کاری، ما شاهد شکل‌گیری فضاهای کاری اشتراکی (مانند شتاب‌دهنده‌ها برای استارتاپ‌ها) هستیم. به دلیل استقبال فراوان از این فضاهای کاری اشتراکی، شاهد گسترش و افزایش هرچه بیشتر این فضاها در اروپا و آمریکا هستیم.
به کارگیری و گزینش وسایل کار نیز به سمت هماهنگی و همگامی بیشتر با این محیط‌های کار پیش می‌روند؛ مانند میزهای کاری بلند که ایستاده در پشت آن‌ها می‌توان کار کرد، دقت در به‌کارگیری وسایل کاری با ارگونومی بالا از نمونه‌های آن است.
برگرفته از: مقاله‌های شرکت K2Space
[…] محیط کار گفتگو خواهیم کرد.همچنین می‌توانید مطلب تاریخچه‌ی طراحی محیط کار را برای آشنایی بیشتر با این موضوع را […]
[…] ما با آقای نیکروز سیدی گوش بدید. همچنین می‌توانید مطلب تاریخچه‌ی طراحی محیط کار را برای آشنایی بیشتر با این موضوع را […]